Pochodzenie, etyka i embriony: źródła, z których pochodzą ludzkie embrionalne komórki macierzyste
Z jakich źródeł naukowcy pozyskują embrionalne komórki macierzyste? – to pytanie jest przyczyną kontrowersji wokół badań nad ludzkimi komórkami macierzystymi. Czy naukowcy powinni ograniczać się do embrionów pozostałych po zapłodnieniach pozaustrojowych? A może powinniśmy tworzyć embriony specjalnie w celach badawczych, maksymalizując w ten sposób nasze szanse na powodzenie?
Ludzkie embrionalne komórki macierzyste (EKM) powstają z niewielkiej liczby komórek znajdujących się w blastuli, bardzo wczesnej postaci embrionu ludzkiego. Z pojedynczych komórek pobranych z blastuli hodowane są duże ilości komórek, tworzące linie komórek macierzystych.
W większości badań naukowych wykorzystuje się istniejące już linie komórek macierzystych. Większość nowych linii komórek macierzystych tworzonych jest z niewykorzystanych blastuli pochodzących z leczenia niepłodności.
Zdolność EKM do samoczynnej replikacji pozwala na wyhodowanie ogromnej ilości komórek z jednej linii komórek macierzystych oraz na dzielenie się materiałem z laboratoriami na całym świecie przez wiele lat, co minimalizuje potrzebę tworzenia nowych EKM z blastuli.
Chociaż niektórzy nie zgadzają się na wykorzystywanie embrionalnych komórek macierzystych, użycie wcześniej wytworzonych linii komórek macierzystych jest ogólnie akceptowane, ponieważ nie ulegają zniszczeniu kolejne embriony.
Debata etyczna na temat tworzenia nowych linii komórek macierzystych z niewykorzystanych blastocyst z klinik leczenia niepłodności jest spowodowana głównie różnicą zdań dotyczącą traktowania blastocysty. Niektórzy są zdania, że niszczenie blastocyst jest równoznaczne z niszczeniem ludzkiego życia.
Pytanie dotyczące tego, kto będzie mógł korzystać z leczenia z wykorzystaniem EKM jest często ignorowane, tymczasem terapie oparte na EKM mogą być poza zasięgiem osób ubogich czy pochodzących z ubogich krajów.
W badaniach nad embrionalnymi komórkami macierzystymi naukowcy skupiają się na liniach komórek macierzystych. Są to populacje komórek, wszystkie posiadające te same geny, wyhodowane w laboratorium, poprzez wiele cyklów rozwoju i podziału w wielu pokoleniach komórek. Jedna linia komórkowa dostarcza znacznej liczby komórek wielu naukowcom.
Istnieją trzy główne źródła linii ludzkich embrionalnych komórek macierzystych.
- Istniejące już linie.
- Embriony pozostałe po zapłodnieniu pozaustrojowym.
- Powstające w konkretnym celu embriony tworzone za pomocą transferu jądra komórki somatycznej, techniki wykorzystanej do stworzenia owcy Dolly.
Niektórzy są przeciwni wykorzystywaniu embrionalnych komórek macierzystych w jakiejkolwiek sytuacji, jednak istniejące już linie komórkowe są najszerzej akceptowanym ich źródłem. Ta akceptacja opiera się na argumentacji, że „co się stało, to się nie odstanie”. Nawet jeśli samo tworzenie zarodków może być uznane za moralnie niewłaściwe, obecnie nie można już nic zrobić, by uratować zarodki, z których powstały linie komórkowe.
Przeciwnicy tej metody pozyskiwania komórek do badań są zdania, że odmawia ona szacunku embrionom i w rezultacie – ludzkiemu życiu. Poniżej prezentujemy streszczenie argumentów za i przeciw stosowaniu „dodatkowych” embrionów.
Argumenty za wykorzystaniem “dodatkowych” embrionów
| Argumenty przeciw wykorzystaniu “dodatkowych” embrionów
|
Nie ma powodu, aby twierdzić, że zniszczenie embrionów osłabi zasady moralne społeczeństwa – embriony są tworzone do zapłodnienia in vitro od wielu lat i nie odnotowano żadnych zmian w postrzeganiu wartości życia ludzkiego.
| Jeśli leczenie z wykorzystaniem komórek macierzystych stanie się standardową terapią, zarodki mogą być wykorzystywane jako źródło materiału leczniczego, zmniejszając szacunek dla życia ludzkiego.
|
Jeśli akceptujemy poświęcanie zarodków w celu leczenia niepłodności, poświęcenie ich w celu leczenia ciężkich chorób również nie powinno być uznane za niemoralne.
| Jest to początek równi pochyłej prowadzący do odczłowieczających scenariuszy, takich jak farmy embrionów, sklonowane dzieci i płody wykorzystywane jako źródło części zamiennych.
|
Dodatkowe embriony i tak zostaną zniszczone po upłynięciu terminu przechowywania ich w chłodni; lepiej jest nie marnować embrionów, ale wykorzystać je do badań, z których skorzystać może wiele osób.
| Może to zachęcać społeczeństwo do tolerowania sytuacji, w której poświęcamy życie, by ratować życie. Dokąd może nas to doprowadzić?
|
Niektórzy są zdania, że z moralnego punktu widzenia znacznie bardziej naganne jest stworzenie embrionu z zamiarem zniszczenia go podczas badań niż stworzenie „dodatkowego” embrionu jako produktu ubocznego leczenia niepłodności. W drugim przypadku istniała przynajmniej szansa, że mogłoby powstać nowe życie.
Inni jednak zwracają uwagę na fakt, że tworzenie dodatkowych embrionów występuje również podczas ciąż naturalnych, jak również zapłodnienia in vitro, i jest akceptowane jako naturalna konsekwencja ciąży. Jeśli więc normalne jest tworzenie dodatkowych zarodków ze świadomością, że zginą, normalne powinno być również tworzenie embrionów w celach badawczych. Ponadto takie embriony odpowiadają potrzebom pacjentów, ponieważ mogą zostać wyprodukowane z materiału konkretnego pacjenta jako źródło komórek w pełni z nim kompatybilnych.
Klonowanie terapeutyczne to termin stosowany do opisania procesu tworzenia komórek macierzystych, które są następnie wykorzystywane do leczenia konkretnej osoby. W rzeczywistości komórki macierzyste nie są jeszcze wykorzystywane w ten sposób i obecnie z pewnością nie mogą jeszcze być wstrzykiwane pacjentom.
W praktyce klonowanie terapeutyczne oznacza teraz stworzenie linii embrionalnych komórek macierzystych z wykorzystaniem techniki nazywanej transferem jądra komórki somatycznej. Podczas tego procesu, poprzez umieszczenie jądra dorosłej komórki zwierzęcej w komórce jajowej, z której uprzednio usunięto jądro, tworzony jest embrion. Następnie rozwija się on do wczesnej fazy, po czym jest wykorzystywany jako źródło komórek macierzystych. W przyszłości dzięki tej metodzie można będzie pozyskiwać komórki do leczenia.
Brak jest jednomyślności w kwestii etycznych implikacji klonowania terapeutycznego.
Argumenty za dopuszczeniem klonowania terapeutycznego
| Argumenty przeciw dopuszczeniu klonowania terapeutycznego
|
Potencjalne ogromne korzyści dla ludzkości przeważają nad jakimikolwiek wykroczeniami. Nawet jeśli niszczenie embrionów jest klasyfikowane jako zabijanie, niekiedy społeczeństwo może usprawiedliwić takie postępowanie w celu ocalenia życia innych ludziom, np. gdyby Hitler został zamordowany, można byłoby ocalić miliony istnień. Linie embrionalnych komórek macierzystych mogą być stworzone w oparciu o komórki pacjentów cierpiących na rzadkie, złożone choroby, tworząc w ten sposób magazyn, z którego mogłoby korzystać wielu naukowców.
| Niektórzy mogliby próbować wszczepiać sklonowane ludzkie embriony do macicy kobiety, tworząc w ten sposób sklonowanych ludzi (technika ta nazywana jest klonowaniem reprodukcyjnym). W wielu, jednak nie we wszystkich krajach, procedura ta jest prawnie zakazana. Presja komercyjna i międzynarodowe współzawodnictwo mogłyby skłonić naukowców do przeprowadzania coraz większej liczby badań na ludzkich embrionach. W rezultacie ludzkie życie stałoby się dla naukowców środkiem do osiągnięcia celu. Jajeczka użyte do stworzenia w ten sposób embrionów muszą być oddane przez kobiety, które mogłyby być do tego celu wykorzystywane, zwłaszcza w biedniejszych krajach i w miejscach o mniejszej liczbie obostrzeń prawnych.
|
Pochodzenie ludzkich embrionalnych komórek macierzystych jest nie tylko wymagającą przemyślenia kwestią etyczną. Niejasne jest, kto odniesie korzyści z leczenia z wykorzystaniem komórek macierzystych, jednak wątpliwe jest, by byłby to kraje biedniejsze, zwłaszcza na początku. Wraz z rozwojem nowych terapii i nowymi odkryciami, takimi jak np. technologia indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych, pojawia się więcej problemów natury etycznej.
Broszura została opracowana przez Kristinę Hug i zrecenzowana przez Göran Hermerén.
Tłumaczenie na język polski: Barbara Banasiuk.
Zdjęcie blastocysty ludzkiej i ludzkich embrionalnych komorek macierzystych: Jenny Nichols. Zdjęcie wstrzykiwania jądra podczas transferu jądra komórki somatycznej i zdjęcie owcy Dolly: MRC Centre for Regenerative Medicine, University of Edinburgh.